مصرف کالاهای فرهنگی تهرانی‌ها

در اوقات فراغت‌تان چه کارهایی انجام می‌دهید؟ برای انجام آن کارها به چه امکاناتی نیاز دارید؟ می‌توانید همه آن امکانات را خودتان فراهم کنید یا مجبورید از خدمات عمومی شهری مثل کتابخانه‌ها و باشگاه‌های ورزشی و... استفاده کنید؟ در تهران شهروندان برای زمان آزادشان چه کار‌هایی انجام می‌دهند؟ انجام فعالیت‌های فرهنگی مانند کتاب‌خواندن، فیلم دیدن و... چه نقشی در فعالیت‌های آنها دارد؟از آنجایی که نخستین گزینه‌ای که در سبد خانوار‌ها بعد از تنگناهای مالی خانواده حذف می‌شود کالاهای فرهنگی است، بر سر نسلی که با کالاهای فرهنگی محدود و یا ارزان رشد می‌کنند چه خواهد آمد؟ آدم‌هایی که هر روز از هم دورتر می‌شوند چطور برای شهری مثل تهران که پر از اقوام و عقاید مختلف است هویت می‌سازند؟

دکتر سعید مدنی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه معتقد است: افراد هر روز به سرعت از آپارتمان‌های خود خارج شده و در یک تقسیم‌بندی مکانیکی، وارد فضای دیگری که اتومبیل‌شان در آن پارک شده، می‌شوند و بعد هم به سراغ کار خود می‌روند. این بدان معنی است که چنین انسان‌هایی ممکن است سال‌ها در کنار هم زندگی کنند، بدون اینکه هیچ ارتباطی با هم داشته باشند. به همین دلیل است که گفته می‌شود در رشد پرشتاب شهر تهران، کیفیت زندگی و ابعاد معناشناختی آن، مقهور ابعاد کمی شده و در توسعه و ایجاد فضاهای شهری، مگر در شرایط بحرانی، کمتر به ابعاد اجتماعی و فرهنگی شهر و طبیعتا بعد معناشناختی آن توجه شده است.

اگر بتوانیم فضاهای عمومی شهر را طوری طراحی کنیم که دلچسب بوده و شهروندان در آنها آرامش داشته باشند، می‌توانیم کم‌کم اعلام کنیم که تمام فضاهای عمومی شهر را به نوعی، به محلی برای اوقات فراغت مردم تبدیل کرده‌ایم. برای تعیین نیازهای فرهنگی، پیش از هر چیز می‌بایست وضعیت فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی شهروندان تهرانی مشخص شود. در واقع، فرض بر این است که اساساً میان نیازهای فرهنگی افراد و وضعیت فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی آنان ارتباطی وثیق وجود دارد. دکتر سعید معیدفر پژوهشی با عنوان بررسی فعالیت و مصرف کالاهای فرهنگی شهروندان تهرانی برای اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران انجام داده است که خلاصه‌ای از یافته‌های آن در ادامه می‌آید.

میزان فراغت

به‌طور میانگین افراد دارای 4‌ساعت و 42‌دقیقه وقت فراغت در شبانه روز هستند. 43/1 ‌درصد افراد نمونه در تعطیلات نوروزی یا تابستان به همان فعالیت‌های فراغتی می‌پردازند که در روزهای معمولی به انجام آن مشغول هستند. اما 49/5‌درصد افراد نمونه در این ایام به مسافرت می‌روند. حدود یک‌درصد نیز هردو کار را انجام می‌دهند. اولویت اول در ایام تعطیل، 8/44‌درصد افراد نمونه مسافرت برای تفریح، 26/2 درصد مسافرت برای زیارت است و 31/2 درصد مسافرت برای دیدن اقوام و خویشان است.

کتاب

58/6‌درصد افراد نمونه گفته‌اند که کتاب می‌خوانند. میانگین میزان ساعت مطالعه کتب غیردرسی در هفته 2‌ساعت و 21‌دقیقه و حداکثر آن 72‌ساعت است. به‌تفکیک اولویت، اول، کتاب‌های رمان و داستان و بعد کتاب‌های تخصصی دانشگاهی کمک درسی، تاریخی، معارف دینی، روانشناسی و تربیتی، ادبیات و شعر، کودکان و نوجوانان، اجتماعی و سیاسی، بهداشت و سلامت، هنر و حرفه، زندگینامه و کتب مرجع را بیشتر می‌خوانند. 27/1‌درصد افراد نمونه از بیرون منزل کتاب امانت می‌گیرند. میانگین تعداد کتاب‌های غیردرسی موجود در منزل افراد نمونه 64/7 جلد است.

نشریات

55/9درصد افراد نمونه گفته‌اند که روزنامه و مجله می‌خوانند. 21‌درصد افراد نمونه، صفحه اول روزنامه را می‌خوانند. همچنین 20‌درصد افراد نمونه صفحه سیاسی، 26/8‌درصد صفحه حوادث، 16/1درصد صفحه اجتماعی، 8/2‌درصد صفحه فرهنگی، 8/2درصد صفحه اقتصادی، 8‌درصد صفحه آگهی روزنامه و 6/3درصد نیز سایر صفحات روزنامه را می‌خوانند.

رادیو و تلویزیون

فقط 25/9درصد افراد نمونه گفته‌اند که به رادیوهای داخلی گوش می‌دهند. 12/9درصد افراد نمونه در منزل، 8/6‌درصد در وسیله نقلیه و 4/1‌درصد نیز در محل کار خود به رادیو گوش می‌دهند.در منزل 82/2 ‌درصد افراد نمونه حداقل یک دستگاه تلویزیون وجود دارد. 88/7درصد افراد نمونه گفته‌اند که تلویزیون ایران را تماشا می‌کنند.

دستگاه‌های صوتی و تصویری

40‌درصد افراد نمونه در منزل خود دستگاه ضبط صوت دارند. 26/5‌درصد دستگاه ویدئو، 78‌درصد دستگاه پخش CD یا DVD، 23‌درصد افراد دستگاه پخش MP3 و 2/7درصد افراد دستگاه پخش MP4 دارند. 7/3درصد افراد نمونه نیز در منزل خود هیچ‌یک از دستگاه‌های صوتی تصویری، غیراز رادیو و تلویزیون را ندارند.

18/6درصد افراد نمونه از دستگاه‌های صوتی برای برنامه‌های آموزشی 44‌درصد موسیقی و سرود، 5‌درصد قصه و داستان، 3/1درصد برنامه‌های قرآنی، 8/6‌درصد نوحه و مداحی و 2‌درصد سخنرانی استفاده می‌کنند.
16/2‌درصد افراد نمونه از دستگاه‌های تصویری برای تماشای برنامه‌های آموزشی، 48/3‌درصد فیلم‌های سینمایی، 25/3درصد موسیقی، 5/8‌درصد برنامه‌های مذهبی، 8/7‌درصد کارتون و 3/7درصد مستند استفاده می‌کنند.

رایانه، اینترنت و تلفن همراه

58/3‌درصد افراد نمونه، حداقل یک رایانه در خانه دارند. 6/3‌درصد نیز بیش از یک رایانه؛ در حالی‌که 33/7‌درصد در منزل خود اصلا رایانه ندارند.43‌درصد افراد نمونه از رایانه استفاده می‌کنند. 17/7درصدشان استفاده کاری می‌کنند در حالی‌که 18/9‌درصد افراد نمونه برای بازی، 21/5درصد برای دیدن فیلم، 17/8‌درصد برای گوش دادن به موسیقی و 21/5‌درصد برای رفتن به اینترنت از رایانه استفاده می‌کنند.در اولویت اول، 11/5درصد افراد نمونه از اینترنت برای چک کردن ای‌میل استفاده می‌کنند. 4/8‌درصد نیز برای جست‌وجو و دانلود مقاله و کتاب و 2/6‌درصد نیز برای مرور خبر به اینترنت می‌روند.

در مراتب بعدی جست‌وجو و دانلود عکس، دانلود نرم‌افزار، چت و گفت‌وگو، پرسه‌زدن در سایت‌های مختلف، جست‌وجو و دانلود فیلم و موسیقی، کسب درآمد، مراجعه به وبلاگ‌ها و وبلاگ‌نویسی قرار دارد.73/6درصد افراد نمونه تلفن همراه دارند. دراولویت اول، 60‌درصد افراد نمونه از تلفن همراه برای تماس با دیگران و 10/6‌درصد نیز برای ارسال و دریافت پیامک استفاده می‌کنند. 3/5درصد افراد نیز استفاده‌های دیگری از تلفن همراه می‌کنند مانند: گوش دادن به فایل‌های صوتی، عکس‌گرفتن، بلوتوث و بازی.

سینما و تئاتر

57/6درصد افراد نمونه، اصلا به سینما نمی‌روند. 13‌درصد ماهی‌یک یا چندبار، 23/3‌درصد سالی یک یا چند بار و 5/1‌درصد نیز چند سال یک‌بار به سینما می‌روند. 21/9‌درصد افراد نمونه به فیلم‌های خانوادگی، 10/4‌درصد فیلم‌های درام، 3/7درصد فیلم‌های تاریخی، 4/2‌درصد فیلم‌های تخیلی، 5/7‌درصد به فیلم‌های جنایی، پلیسی و 7/6‌درصد به فیلم‌های اجتماعی علاقه دارند.83/6‌درصد افراد نمونه، اصلاً به تئاتر نمی‌روند. 1/9درصد هر ماه یک، 2 یا 3 بار، 6/9‌درصد یک یا چند بار در سال و 3/2درصد چند سال یک‌بار به تئاتر می‌روند.

فعالیت‌های مذهبی

52/2درصد افراد نمونه به مجالس جشن و سرور مذهبی می‌روند. همچنین 64/9درصد افراد نمونه به مجالس روضه و عزاداری، 22/5درصد به مجالس سخنرانی، 29/4درصد به جلسات دعا، 22/7‌درصد به جلسات قرآن، 27/7‌درصد به نماز جماعت در مسجد یا حسینیه، 16/3‌درصد به نماز جماعت در محل کار یا تحصیل، 55/5درصد به زیارت اهل قبور و 61/4‌درصد به زیارتگاه و امامزاده می‌روند. 47/5‌درصد افراد نمونه نیز در منزل خود قرآن می‌خوانند.در منزل 26/8درصد افراد نمونه، مراسم و مجالس مذهبی برگزار می‌شود. در نخستین اولویت برای برگزاری مراسم مذهبی در منزل و بعد مجلس روضه، قرآن، نذری و قربانی، هیأت، ختم انعام، سفره، مولودی، زیارت عاشورا، دعای توسل، عزاداری، سینه‌زنی، مداحی و... برگزار می‌کنند. ضمناً 72‌درصد گفته‌اند که در منزل مراسم و مجالس مذهبی برگزار نمی‌کنند.

فعالیت‌های هنری و دستی

9/1‌درصد از افراد نمونه گفته‌اند که نقاشی، گرافیک و کاریکاتور انجام می‌دهند. همچنین، 4/4‌درصد از افراد نمونه گفته‌اند که خطاطی، 1/2‌درصد کار هنری روی چوب یا فلز (معرق، منبت، خاتم و قلمزنی)، 3/7‌درصد گلدوزی، منجوق‌دوزی و ملیله‌دوزی، 8/3درصد خیاطی و بافتنی، 3/3‌درصد عکاسی، 2/8‌درصد فیلمبرداری، 0/6درصد سفالگری، 0/7درصد مجسمه‌سازی، 0/8‌درصد تئاتر بازی، 3/5‌درصد آوازخوانی و نواختن‌ساز، 1‌درصد قالیبافی. 1/9‌درصد سفره‌آرایی، 3/7درصد شیرینی‌پزی، 3/5 پرورش گل و گیاه و 2/8‌درصد سایر فعالیت‌های هنری را انجام می‌دهند.

فعالیت‌های ورزشی

در میان فعالیت‌ها بیشترین فراوانی را با 23/8درصد نرمش و حرکات ورزشی دارد و پس از آن شنا و فوتبال قرار دارد. پاسخگویان ورزش‌هایی مانند دوچرخه‌سواری، کشتی، والیبال، بسکتبال، ورزش‌های رزمی، وزنه‌برداری، بدمینتون، سوارکاری، آیروبیک و... انجام می‌دهند. 18/8درصد افراد نمونه، در خانه ورزش می‌کنند. همچنین 9/4درصد افراد نمونه در کوچه و خیابان، 30/7‌درصد در استادیوم، سالن و باشگاه ورزشی، 6/3‌درصد در میدان یا مکان ورزشی محله و 19/5درصد در پارک ورزش می‌کنند.

بازی

11/1‌درصد از افراد نمونه با آتاری، میکرو، پلی‌استیشن و سگا بازی می‌کنند. همچنین 21‌درصد با رایانه، 13/5‌درصد با شطرنج، 2/9درصد با انواع اسباب بازی کودکان، 3/4‌درصد با لگو و پازل و 3/3‌درصد با فوتبال دستی بازی می‌کنند.